این آرامگاه، در شمال شرقی شهر کاکی از توابع شهرستان دشتی و بر روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۱ دقیقه و عرض جغرافیایی ۲۸ درجه و ۲۰ کلهر دقیقه و در ارتفاع ۳۳ متری از سطح دریا قرار گرفته و فاصله اش تا خورموج، مرکز دشتی، چهل کیلومتر است.
 

شخصیت مدفون در بقعه

طبق تذکرۂ قدیمی موجود در دست اعقاب و احفاد امامزاده، نسب او چنین است: شاه اسماعیل بن شاه حسن بن شاه زکی بن شاہ محمد حسن بن شاه عبدالله بن شاہ خضر بن شاه امیر الدین بن شاہ اسحاق بن شاه ابوالعلاء بن شاه احمد بن شاه حسین بن شاه ابوالفوارس بن شاہ محمد بن شاه یحیی بن شاه فخرالدین بن شاه رضی الدین بن زید بن حسین بن احمد بن ابی جعفر محمد بن ابی محمد عیسی بن ابالحسن بن یحیی بن حسین ذی الدمعه بن أبا الحسن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السلام).
 
گویند پدرش شاه حسن، دارای فضایل فراوان بود و قریب به صد سال عمر کرد. او دارای پسران زیادی بوده که معروفترین آنها شاه اسماعیل، شاه ابراهیم و شاه موسی است. مدفن شاه ابراهیم و یکی از خواهرانش کنار قبر شاه اسماعیل است. قبر شاه موسی دقیقا معلوم نیست؛ البته در روستای مسیله، غرب کاکی، قبری به این نام وجود دارد.
 
بر اساس آنچه در کتاب «بیرم دار الأولیاء لارستان» و «بیرم در گستره تاریخ» آمده بعد از قدرت گیری مجدد عناصر زرتشتی در جنوب ایران و روشن شدن دوباره آتشکده های آنان، سپاهی از اعراب مسلمان به فرماندهی سید عفیف الدین معروف به شاه زند و از طریق سواحل عمان وارد بندرگنگ و جنوب فارس شد. زمان دقیق ورود این سپاه معلوم نیست اما بر اساس مندرجات تذکره شاه زندو می توان گفت: اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بوده است. اولین برخورد نظامی در بیرم صورت گرفت و نیروهای مسلمان بعد از فتح بیرم آن را قرارگاه خود قرار دادند. پس از آن اعراب مسلمان حداکثر توان خود را در گسترش شعائر اسلامی در نواحی جنوبی فارس به کار گرفته و تا قسمت های شمالی بوشهر پیش آمدند.
 
با توجه به آنچه گفته شد و شواهد و مدارک موجود؛ مانند وجود نار و قدمگاه «شاه زندو» در مشرق بقعه شاه اسماعیل و نیز نوشته شدن نسب نامه سادات حسینی دشتی در منطقه لارستان و بیرم که نسبشان به شاه اسماعیل میرسد می توان احتمال داد که شاه اسماعیل از همراهان سپاه شاه زنده بوده و پیرامون قرن پنجم برای ترویج آئین اسلام به منطقه کاکی آمده است.
 
طبق نقل شفاهی: شاه اسماعیل بعد از انجام مأموریت و در اواخر عمر، محل سکونت خود را کنار قلعه ای قدیمی معروف به «بهمن دان» قرار داد. و در خانه ای گلی و ساده به عبادت و راز و نیاز مشغول بود تا در گذشت ؛ بعد از فوت پیکر مطهرش در همان خانه دفن شد؛ بعد از خرابی آن اتاق در سال ۱۲۸۵ هش مرحوم غلامحسین بن عوض از طایفه گنجیهای کاکی و با کمک های مردمی اتاقی نو از خشت و گل همان جا ساخت. چون به مرور زمان این اتاق نیز فرسوده شد، به همت خادم وقت و نذورات و اعانات مردمی، اتاق دیگری از جنس سنگ و گچ ساخته شد که تاکنون برقرار و در چند مرحله مرمت شده است. این اتاق به صورت چهار گوش و به ابعاد 7.8در 7.8 سانتی متر است.
 
روی اتاق، گنبدی شبه عرقچینی به رنگ سبز با چهار گنبدک در اطراف ساخته شده است. درب آهنی بقعه، به عرض ۱۷۰ سانتی متر است که از جانب جنوب باز می شود. در ضلع غربی اتاق، پنجره ای آهنی به عرض 150 سانتی متر نصب شده و دیوارهایش از بیرون، سیمان کاری و از دورن به طور کامل پوشش گچ دارد. قبر شاه اسماعیل در وسط اتاق و زیر گنبد واقع شده و و برویش ضریحی آهنی نصب شده است. قبر، سنگ نوشته ندارد؛ پارچه ای سبز رویش کشیده شده است. درون بقعه شاه اسماعیل، سنگی مرمرین با نقش پا و وزن بیش از دو کیلوگرم وجود دارد که بسیار مقدس است و حکایت عجیبی دارد: بنا به نقل مطلعین و معمرین محلی، یک قرن و اندی پیش، بلای قحطی با بیماری های مسری، کاکی و حومه را فرا گرفته و افراد زیادی تلف می گردند. مرحوم غلامحسین، فرزند عوض، خادم آن زمان شاه اسماعیل، برای نجات جان خود و دیگران به شاه اسماعیل متوسل می شود.
 
در عالم خواب شاه اسماعیل به وی می فرماید: در جانب غربی قبرم سنگی زیرزمین مخفی است ان شاء الله رفع مشکل می کند؛ بعد از خواب وی به آن محل رفته و سنگ را بیرون آورده و به منزل برمی گردد.از فردای آن روز وی محل اثر جای پا را که روی سنگ بوده آب می ریخته و به مردم می داده؛ به برکت این سنگ افراد زیادی از مرگ حتمی نجات پیدا می کنند. او بعد از چندی با استفاده از درآمدهای حاصله از این سنگ، اتاقی بر روی قبر شاه اسماعیل بنا می کند. این سنگ در سال ۱۳۸۳ شمسی به سرقت رفت اما در سال ۱۳۸۵ خود سارقین بصورت مخفیانه آن را باز گرداندند.
 
شاه اسماعیل، نزد مردم کاکی احترام فراوان دارد و در ایام سال به خصوص پنج شنبه و سیزده بدر به زیارتش می روند. در محوطه اطرافش چند درخت کهنسال نار - سدر - وجود دارد که برخی معتقدند بریدن شاخه هایشان باعث مریضی یا اتفاقی ناگوار می گردد. در مورخ 1385/5/1 از مشهدی محمد حسین دهقانی از معمرین و مطلعین روستای گنخک کورا شنیدم که گفت: در زمان رژیم پهلوی یک نظامی بنام «همایونی» که با عده ای سرباز، کنار بقعه شاه اسماعیل اتراق کرده بودند برای تهیه هیزم شروع به قطع درختان کنار محوطه اطراف بقعه می کنند؛ بخاطر این عمل همه سربازان دچار تب شدیدی می گردند؛ فرمانده بعد از این که متوجه موضوع می شود از روح آقا طلب بخشش کرده و برای شادی روح وی و جبران این کار چهل پیراهن به فقرا صدقه می دهد.
 
در اطراف بقعه شاه اسماعیل، چند مکان دیگر وجود دارد؛ مانند قدمگاه شاه اسماعیل که در حدود صدمتری شرق آن واقع شده و اکنون درون زمین های کشاورزی قرار دارد. در گذشته عابرین هنگام عبور از این محل با احترام سنگ کوچکی گذاشته و رد می شدند؛ دوم قدمگاه و کار شاه زندو است. که باز در شرق بقعه و در فاصله حدود یک کیلومتری آن قرار دارد. این کنار و قدمگاه چون دلیل بر حضور شاه زندو و نیروهایش در منطقه کاکی است باید توسط مسئولین مربوطه حفظ شود تا سرانجامی چون دیگر اماکن تاریخی و سیاحتی کاکی پیدا نکند و اما آخرین آنها، باقی مانده بند دختر است که در فاصله کمی در قسمت غربی بقعه قرار دارد. البته در ضلع جنوب غربی بقعه قبلا قلعه ای قدیمی به نام «بهمن دان یا بهمن دو» بوده که اکنون جز نام، چیزی از آن باقی نمانده است !
 
قبرستان قدیمی کاکی در کنار بقعه قرار دارد و در میان قبرستان، گل های نرگس فراوانی کاشته شده که در فصل رویش و خرمی، جلوه ای خاص به قبرستان داده و زیبایی و شکوه بقعه را دوچندان می کند.
 
زمین زیارتگاه 1600 مترمربع بوده و دارای امکاناتی چون آب لوله کشی، برق، سرویس بهداشتی و دو زائر سرا است. خادمان این بقعه بعد از مرحوم غلام بن عوض گنجی و اولادش مرحوم زائر صفر زارعی و خانواده اش بودند. و در حال حاضر آقای اسماعیل زارعی فرزند حاج علی فرزند مظفر، افتخار خادمی این بقعه را دارد.
 
منابع:
1. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۱۱ (خورموج)، ص ۸۲
2. غلامحسین هادی نژاد، مرغ باغ ملکوت، ص ۲۲.
٣. حسین خادم و اصغر کریمی، بیرم در گستره تاریخ، صص ۳۹ -۴۰
۴. محمدباقر وثوقی، بیرم دارالاولیای لارستان، صص 36-37.
5. ناصر زنگنه، پژوهشی در شناسایی و معرفی بقاع متبرکه استان بوشهر، ج اول، صص ۲۶۰ - ۲۵۹.
۶. گفتگو با حاج حیدر احمدی، مطلع و معمر، کناری، مورخ  1385/5/7
۷. گفتگو با مهدی محمدحسین دهقانی، صدساله، ساکن گنخک کورا، مورخ 1385/5/1
8. گفتگو با مشهدی علی زارعی فرزند محمدجماد، مطلع و ساکن کاکی، مورخ 1384/5/23
9. گفتگو با احمد حاجیانی، مطلع و معمر، کاکی اصل و ساکن برازجان، کاکی، مورخ 1383/9/17
۱۰. گفتگو با حاج غلام زارعی فرزند محمد جماد، ساکن کاکی، مورخ 1386/5/17
۱۱. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۸۶/9/22
 
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر دوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 29-24